RAYUWAR 'YAN MATANCI
Sa'adatu Baba Ahmad Rayuwar 'yan matanci da mata ke yi abu ne da ya dace a lura da shi tamkar yadda a ke lura da sauran al...
RAYUWAR 'YAN MATANCI
RAYUWAR 'YAN MATANCI
RAYUWAR 'YAN MATANCI
KASAR HAUSA DA TARIHINTA !
KASAR HAUSA DA TARIHINTA !
Ibrahim Hamisu Galibin kasar Hausa a shinfide ta ke,gata kuma da yawan sarari .Akwai kuma tsaunuka da tuddai jifa-jifa,kuma tanada man...
DABARUN RUBUTUN WAKA - 9
DABARUN RUBUTUN WAKA - 9
Nasir G Ahmad RUBUTATTUN WAKOKIN HAUSA Assalamu alaikum. A darasinmu na baya mun duba ire-iren baiti ne guda hudu. To yau za mu dora: ...
DABARUN RUBUTUN WAKA - 8
DABARUN RUBUTUN WAKA - 8
Nasir G Ahmad RUBUTATTUN WAKOKIN HAUSA Assalamu alaikum. A makon jiya mun fara magana kan baiti, inda muka bayyana ma'anarsa. To y...
DABARUN RUBUTUN WAKA - 7
DABARUN RUBUTUN WAKA - 7
Nasir G Ahmad RUBUTATTUN WAKOKIN HAUSA Assalamu alaikum. A makon jiya muka karashe magana kan ma'auni ko karin waka. To yau kuma z...
DABARUN RUBUTUN WAKA - 6
DABARUN RUBUTUN WAKA - 6
Nasir G Ahmad RUBUTATTUN WAKOKIN HAUSA Assalamu alaikum. A makon jiya mun fara magana a kan ma'aunin waka, wato karin da akan gina...
DABARUN RUBUTUN WAKA - 5
DABARUN RUBUTUN WAKA - 5
RUBUTATTUN WAKOKIN HAUSA (5) Assalamu alaikum. Yau wata tambaya zan amsa: Ta Yaya Zan Zama Marubucin Waka? Wannan ita ce tambayar da m...
DABARUN RUBUTUN WAKA - 4
DABARUN RUBUTUN WAKA - 4
Nasir G Ahmad RUBUTATTUN WAKOKIN HAUSA Assalamu alaikum. A makon jiya mun duba yadda marubucin waka kan samu ne. Amma kamata ya yi kaf...
DABARUN RUBUTUN WAKA - 3
DABARUN RUBUTUN WAKA - 3
RUBUTATTUN WAKOKIN HAUSA Nasir G Ahmad Assalamu alaikum. A makon jiya mun duba ma'anonin rubutacciyar waka ne, kamar yadda manya...
DABARUN RUBUTUN WAKA - 1
DABARUN RUBUTUN WAKA - 1
RUBUTATTUN WAKOKIN HAUSA Nasir G Ahmad Assalamu alaikum. A makon jiya mun yi shimfida ne kan adabi da manyan rabe-rabensa don gano muha...
DABARUN RUBUTUN WAKA
DABARUN RUBUTUN WAKA
RUBUTATTUN WAKOKIN HAUSA Nasir G Ahmad Assalamu alaikum. Wannan shiri, "Rubutattun Wakokin Hausa" zai rika zuwar muku a duk r...
Rikice-rikice na kara yawan zawarawa
Rikice-rikice na kara yawan zawarawa
Rikice-rikice na kara yawan zawarawa. Sa'adatu Baba Ahmad Yadda rikice-rikicen da ke faruwa a sassa daban-daban na kasar nan ke tas...
DABARUN RUBUTUN WAKA - 5
RUBUTATTUN WAKOKIN HAUSA (5)
Assalamu alaikum.
Yau wata tambaya zan amsa:
Ta Yaya Zan Zama Marubucin Waka?
Wannan ita ce tambayar da mutane da dama da ke sha'awar rubuta waka za su iya yi. To ni a ganina amsa ita ce, ba za ka zamo marubucin waka ba, sai ka fara zama makarancin waka, mai sauraron ta, ko mai nazarin ta. Ba kuma za ka zama makarancin waka, mai sauraron ta ko mai nazarin ta ba, sai ka zamo kana sha'awar waka. Sha'awar nan ita ce za ta rika ingiza ka ga karanta wakokin mawallafa daban-daban, kan al'amuran rayuwa mabambanta. Ta haka ne za ka nakalci salale iri-iri, har watan wata rana ka yi kokarin rubuta taka wakar, bisa kwaikwayon karin wata waka da ta fi ba ka sha'awa, kake jin dadin karanta ta ko rera ta.
Ga jerin wasu littattafai da ya kamata mai sha'awar waka ya neme su ya rika karantwa:
*Zababbun Wakokin da da na Yanzu. Na Dandatti Abdulkadir
*Tsofaffin Wakoki da Sababbin Wakoki. Na Mudi Sipikin.
*Fasaha Akiliyya. Na Akilu Aliyu
*Wakokin Sa'adu Zungur
*Wakokin Mu'azu Hadeja
*Wakokin Hausa. Na Kamfanin NNPC
*Wakokin Aliyu Dansidi; Sarkin Zazzau
*Wakokin Imfiraji. Na Aliyu Namangi
*Wakokin Hikima. Na Kungiyar Hikima Kulob
*Wakokin Hikimomin Hausa. Na Ibrahim Yaro Muhammad
*Wakokin basirorin Hausa. Na Ibrahim Yaro Muhammad
*Wakar Furen Gero da Tsarabar Madina. Na Aliyu Namangi
*Alkalami a Hannun Mata. Na Hauwa Gwaram da Hajiya 'Yar Shehu Dambatta
*Cikin Carbi. Kundin Wakokin Malam Kabiru Inuwa Magoga
*Fasahar Garba Gashuwa. Na Mal. Garba Gashuwa.
Da makamantansu.
Allah ya ba mu dacewa.
Sigogin Rubutattun Wakoki
Abin nufi a nan shi ne, siffofin rubutacciyar waka ko tubalan gina ta, wadanda ta kebanta da su, da su ne kuma ake iya bambance rubutacciyar waka da ta baka.
1. Ma'auni/Kari
Ma'aunin waka shi ne karinta. Wato muryar da ake rera wakar da ita, wadda ga al'ada takan saba da magana ta yau da kullum.
Rubutattun wakokin Hausa na farko, har zuwa cikin karni na Ashirin, an gine su ne daga ma'aunan wakokin Larabci, inda aka tabbatar da cewa an yi amfani da karuruwa goma sha uku daga cikin sha shida da ake da su a Arulin (ilimin awon waka na) Larabci.
A cikin karni na Ashirin ne aka fara samun sauyi wajen ma'aunan rubutattun wakokin Hausa, inda wasu mawakan suka shiga aro karuruwan wakokin baka iri-iri, suna rubuta wakokinsu da su, ko ma su kirkiri nasu karin na kashin kansu. Misali, Malam Aliyu Namangi Zariya ya ari karin wakar baka ta Caji, ya rubuta wakarsa ta "Imfiraji." Malam Akilu Aliyu ma ya ari karin wasu wakokin shata da na sauran wakokin baka, ya rubuta wakoki da dama da su. Kamar wakarsa ta "Isra'i" da wakar da ya yi kan samun 'yancin kan Nijeriya, wadda ya gina bisa bisa karin wakar almajirai da sukan yi ranar Salla.
Mu kwana nan.
Assalamu alaikum.
Yau wata tambaya zan amsa:
Ta Yaya Zan Zama Marubucin Waka?
Wannan ita ce tambayar da mutane da dama da ke sha'awar rubuta waka za su iya yi. To ni a ganina amsa ita ce, ba za ka zamo marubucin waka ba, sai ka fara zama makarancin waka, mai sauraron ta, ko mai nazarin ta. Ba kuma za ka zama makarancin waka, mai sauraron ta ko mai nazarin ta ba, sai ka zamo kana sha'awar waka. Sha'awar nan ita ce za ta rika ingiza ka ga karanta wakokin mawallafa daban-daban, kan al'amuran rayuwa mabambanta. Ta haka ne za ka nakalci salale iri-iri, har watan wata rana ka yi kokarin rubuta taka wakar, bisa kwaikwayon karin wata waka da ta fi ba ka sha'awa, kake jin dadin karanta ta ko rera ta.
Ga jerin wasu littattafai da ya kamata mai sha'awar waka ya neme su ya rika karantwa:
*Zababbun Wakokin da da na Yanzu. Na Dandatti Abdulkadir
*Tsofaffin Wakoki da Sababbin Wakoki. Na Mudi Sipikin.
*Fasaha Akiliyya. Na Akilu Aliyu
*Wakokin Sa'adu Zungur
*Wakokin Mu'azu Hadeja
*Wakokin Hausa. Na Kamfanin NNPC
*Wakokin Aliyu Dansidi; Sarkin Zazzau
*Wakokin Imfiraji. Na Aliyu Namangi
*Wakokin Hikima. Na Kungiyar Hikima Kulob
*Wakokin Hikimomin Hausa. Na Ibrahim Yaro Muhammad
*Wakokin basirorin Hausa. Na Ibrahim Yaro Muhammad
*Wakar Furen Gero da Tsarabar Madina. Na Aliyu Namangi
*Alkalami a Hannun Mata. Na Hauwa Gwaram da Hajiya 'Yar Shehu Dambatta
*Cikin Carbi. Kundin Wakokin Malam Kabiru Inuwa Magoga
*Fasahar Garba Gashuwa. Na Mal. Garba Gashuwa.
Da makamantansu.
Allah ya ba mu dacewa.
Sigogin Rubutattun Wakoki
Abin nufi a nan shi ne, siffofin rubutacciyar waka ko tubalan gina ta, wadanda ta kebanta da su, da su ne kuma ake iya bambance rubutacciyar waka da ta baka.
1. Ma'auni/Kari
Ma'aunin waka shi ne karinta. Wato muryar da ake rera wakar da ita, wadda ga al'ada takan saba da magana ta yau da kullum.
Rubutattun wakokin Hausa na farko, har zuwa cikin karni na Ashirin, an gine su ne daga ma'aunan wakokin Larabci, inda aka tabbatar da cewa an yi amfani da karuruwa goma sha uku daga cikin sha shida da ake da su a Arulin (ilimin awon waka na) Larabci.
A cikin karni na Ashirin ne aka fara samun sauyi wajen ma'aunan rubutattun wakokin Hausa, inda wasu mawakan suka shiga aro karuruwan wakokin baka iri-iri, suna rubuta wakokinsu da su, ko ma su kirkiri nasu karin na kashin kansu. Misali, Malam Aliyu Namangi Zariya ya ari karin wakar baka ta Caji, ya rubuta wakarsa ta "Imfiraji." Malam Akilu Aliyu ma ya ari karin wasu wakokin shata da na sauran wakokin baka, ya rubuta wakoki da dama da su. Kamar wakarsa ta "Isra'i" da wakar da ya yi kan samun 'yancin kan Nijeriya, wadda ya gina bisa bisa karin wakar almajirai da sukan yi ranar Salla.
Mu kwana nan.
DABARUN RUBUTUN WAKA - 1
RUBUTATTUN WAKOKIN HAUSA
Nasir G Ahmad
Assalamu alaikum.
A makon jiya mun yi shimfida ne kan adabi da manyan rabe-rabensa don gano muhallin rubutacciyar waka cikinsa. To yau za mu fara magana kan rubutacciyar waka.
Ma'anar Waka
Akwai ta'arifai (bayanin ma'ana) na rubutacciyar waka masu yawa, daga masana daban-daban, wadanda duka suka hadu kan cewa maganar hikima ce. Tsara ta ake yi. Ana zaben kalmomin da za a gina ta da su. Zance ne mai reruwa, wanda ya saba da magana ta yau da kullum. Ga wasu daga wadannan ta'arifai:
"Waka wani salo ne da ake gina shi kan tsararriyar ka'ida ta dango, rerawa, kari (bahari), amsa-amo (kafiya), da sauran ka'idojin da suka shafi daidaita kalmomi, zaben su da amfani da su, cikin sigogin da ba lallai ne haka suke a maganar baka ba." (Dangambo:2007)
"Waka ta bambanta da tadi na yau da kullum. Abu ce da ake shirya maganganu daki-daki cikin azanci da nuna kwarewar harshe. Harshen waka cikakke ne, duk da yakan kauce wa wasu ka'idojin nahawu." (Gusau:2001)
"Waka dai ita ce tsararriyar maganar hikima, da ta kunshi sako cikin zababbun kalmomi masu azanci da aka auna don maganar ta reru, ba wai a iya fadar ta ba kawai." (A.B. Yahaya: 2001)
"Rubutacciyar waka ita ce wadda aka tsara, aka rubuta ta a takarda don a karanta." (Bello Sa'id:1981)
"Rubutacciyar waka, wata hanya ce ta gabatar da wani sako cikin kayyadaddun kalmomi da aka zaba, wadanda ake rerawa a kan kari da kafiya a cikin baitoci." (Mukhtar:2006)
Ma'as Salam.
Nasir G Ahmad
Assalamu alaikum.
A makon jiya mun yi shimfida ne kan adabi da manyan rabe-rabensa don gano muhallin rubutacciyar waka cikinsa. To yau za mu fara magana kan rubutacciyar waka.
Ma'anar Waka
Akwai ta'arifai (bayanin ma'ana) na rubutacciyar waka masu yawa, daga masana daban-daban, wadanda duka suka hadu kan cewa maganar hikima ce. Tsara ta ake yi. Ana zaben kalmomin da za a gina ta da su. Zance ne mai reruwa, wanda ya saba da magana ta yau da kullum. Ga wasu daga wadannan ta'arifai:
"Waka wani salo ne da ake gina shi kan tsararriyar ka'ida ta dango, rerawa, kari (bahari), amsa-amo (kafiya), da sauran ka'idojin da suka shafi daidaita kalmomi, zaben su da amfani da su, cikin sigogin da ba lallai ne haka suke a maganar baka ba." (Dangambo:2007)
"Waka ta bambanta da tadi na yau da kullum. Abu ce da ake shirya maganganu daki-daki cikin azanci da nuna kwarewar harshe. Harshen waka cikakke ne, duk da yakan kauce wa wasu ka'idojin nahawu." (Gusau:2001)
"Waka dai ita ce tsararriyar maganar hikima, da ta kunshi sako cikin zababbun kalmomi masu azanci da aka auna don maganar ta reru, ba wai a iya fadar ta ba kawai." (A.B. Yahaya: 2001)
"Rubutacciyar waka ita ce wadda aka tsara, aka rubuta ta a takarda don a karanta." (Bello Sa'id:1981)
"Rubutacciyar waka, wata hanya ce ta gabatar da wani sako cikin kayyadaddun kalmomi da aka zaba, wadanda ake rerawa a kan kari da kafiya a cikin baitoci." (Mukhtar:2006)
Ma'as Salam.
DABARUN RUBUTUN WAKA
RUBUTATTUN WAKOKIN HAUSA
Nasir G AhmadAssalamu alaikum.
Wannan shiri, "Rubutattun Wakokin Hausa" zai rika zuwar muku a duk rana irin ta yau (Litinin), don tattauna dabarun rubuta wakar Hausa ga mai sha'awar farawa, da kuma inganta rubuta su ga wanda ke sha'awar kara kwarewa wajen rubuta su.
A yau shimfida za mu yi, mako mai zuwa in Allah ya kai tai sai mu tsunduma cikin abin sosai.
RUBUTACCIYAR WAKA
Zai yi kyau mu dauko abin daga tushe, wato daga bayani kan adabin Hausa.
Adabi a dunkule, shi ne duk wani abu da ya shafi ayyukan fasahar al'umma ta hanyar sarrafa harshe don samar da abokin hira, da nishadantarwa da debe kewa.
Adabin Hausa ya kasu zuwa kashi biyu: adabin baka da rubutacce.
Adabin baka shi ne wanda Hausawa suka gada tun iyaye da kakanni. Shi da ka ake shirya shi, a fade shi da baki, a kuma adana shi a ka. Ya kunshi labarun baka, kamar tatsuniya, da zantukan hikima da sarrafa harshe, kamar karin maganganu, da wakokin baka, da wasannin gargajiya.
Shi kuwa rubutaccen adabi, ya samu ne bayan da Hausawa suka fara hulda da wasu al'ummomin, musamman Larabawa da Turawa. A rubuce ake shirya shi, a bayar da shi a rubuce, a kuma adana shi a rubuce. Ya kunshi rubutun zube (na labarai), kamar Ruwan "Bagaja," da wasannin kwaikwayo, kamar "Uwar Gulma" da kuma rubutattun wakokin Hausa, wadanda wannan shiri zai rika magana kansu.
Rikice-rikice na kara yawan zawarawa
Rikice-rikice na kara yawan zawarawa.
Sa'adatu Baba Ahmad
Yadda rikice-rikicen da ke faruwa a sassa daban-daban na kasar nan ke tasiri wajen kara yawan zawarawa da marayu da gajiyayyu da nakasassu. A bara kawai karkashin wani bincike an yi kiyasin an bar zawarawa dubu uku da dari biyar tare da marayu a k'alla dubu shidda. Ban da nakasassu bila adadin tare da gajiyayyu wadanda su ka rasa ma su tallafa musu.Irin wadannan rikice-rikicen sun had'a da na addini da na k'abilanci da na siyasa da sauransu, ko wacce tarzoma dai kan taso ne sakamakon rashin fahimta ko rashin adalci ko danniya da cin zali ko kuma dalilin son zuciya tare da gidadanci na zamantakewa.
Tun dai kafuwar wannan duniya da wacce ta gabaceta mutane ke ganin matakin zubda jini ne kadai hanyar kau da raini, da kuma cimma nasara. Tarihin musulunci ya nuna cewa an samar da duniyoyin da suka gabatane domin bautar Allah, amma sai halittun cikinta suka baude, yayin da su kai ta zubda jini a doron kasa wato su kai ta kisan juna wanda dalilin haka Allah ya
rushe su. Wannan da ma wasu dalilai na nuna cewa Allah na girmama halittarsa ba kamar mu 'yan adam da mu ke ganin kauda kara ba wuya ba ne.
In muka waiwayi sauran kasashen duniya sai mu ga cewa mu fa talauci da gidadanci ne kawai shimfidar kwananmu.
Ko nan jamhuriyar Nijar ma ai da wuya ka ji irin wadannan a na zubda jini haka duk da akwai kabilu daban-daban irin su zabarmawa da azbinawa da hausawa da Fulani da buzaye da sauransu. A duk wadannan kabilun da na lissafo ba wai rikice-rikicen ne da kashe-kashe ba a yi ba sai dai ba irin na Najeriya ba wanda ba doka ba ka'ida ba. Ba babba ba yaro.
Akasari dai rashin adalci da rashin hukunci yana jagorantar ma fi yawan munanan laifukan da mutane suke aikatawa, ba wai kawai wanda ya dauki bindiga ne ya ke barnar rayuka ba, har ma wanda ya dauki biro ya rubuta hukuncin rashin adalci da dokar tayar da zaune tsaye da kuma rahotannin k'arya wanda suke jefa zuciya a cikin tashin hankali tare da haddasa fitintinu.
Kamar yadda muka dubi al'amuran da ke kawo rikice-rikice wajibine mu dubi illar da su ke haifarwa a cikin al'umma, musamman ga rayuwar mata da yara, an kashe da yawan mazaje a sanadiyar rikice-rikicen nan, ko na baya-bayan nan irin rikicin zangon kataf, da shagamu da Kaduna da Kano da jos da Maiduguri da Damaturu da Gombe a kalla nazari ya nuna an kashe mazaje sama da dubu uku, wannan ba karamar asara ba ce a irin gudummowar da suke bawa al'umma, musamman ma iyalansu wanda suka dogara da su.
Na kan zauna kusan a lokuta da dama ina kukan tausayin marayu mata da maza
daga ko wanne jinsi ko yare ko kabila shin yaya su ke fafutukar rayuwarsu,
yadda al'ummar wannan zamani ta shagala da rashin temakawa mabukata ta yaya
matan da a ka bari da marayu su ke gwagwarmaya. Na taba jin labarin wata mata da 'ya'yanta marayu sun yi ciki gaba-daya da a ka sa ta a gaba sai tace tunda mujinta ya rasu ya barsu babu wani mutum da ya taba basu ko da kuwa tallafin hatsi ne wannan shi ya kaisu ga halakar da su ka samu kansu. Shin za mu iya tuna ko da maraya guda a unguwarmu ko a cikin danginmu da mu ke tallafawa da abin da mu ke da damar yi don ya samu ingantacciyar rayuwa?
Maraici wani abu ne mai ban tausayi, mai matukar tasirin raunana mutum ta hanyoyi da dama na rayuwa.
Rabe-raben kabilu ko yare ko addini a kullum mutane suke dubawa wajen cimma burin ransu na kashe-kashen juna amma ba sa tuntubar bangaren sakamakon abinda su ke yi, 'wai kaza da na yi mai ya ke haifarwa ga al'umma.
In har rayuwar wanda za ka kashe ba ta da amfani a gareka to, na tabbatar kashe shi ba zai amfaneka da komi ba sai dakon zunubansa wanda a kalla ya shafe Shekaru ya na yi, watakila ka bar shi ya amfanarwa iyalansa da 'yan uwansa zai fi maka daukar fansa ko huce fushin zuciya.
Kuma abin dubawa kashe wadansu mutanen a yayin da rikice-rikicen su ke tasowa su na tasirin dakushewar al'ummar ko addinin da a ke rigimar da su?, ko kuwa danniya da rashin adalci da zalunci da aikata munanan laifukan na raguwa?
Kashe-kashe ba sa maganin matsalolinmu kullum kara bude kofar matsaloli da rigingimu su ke yi. In kuma suna magani me su ka maganta mana?
In har wannan amsar a'a ce, to, gaskiya muna yaudarar kanmu wajen cutar da
juna ta hanyar kisa. Ya na da kyau mu bar kisan kai a kan wadanda Allah ya
umarta.
A zahiri irin kashe-kashen da a ke a kasar nan ya keta dokar mutuncin dan adam, ko a kwanakin baya na ga gawawwakin mace da yara da a ka kashe an kai wani asibiti, wannan ya fi komi ta'addanci da cin fuska a ganina,.
Mu sani gasar kashe-kashen rayuka da mu ke yi muna tozarta rayuwar matanmu
ne da 'ya'yanmu kuma ba zamu amfana da komai ba sai dakushewar al'ummarmu.
In muka dubi yawan yaran da a ka kashewa iyaye yadda su ke tasowa a cikin kunci da kadaici sai mu ga cewa lallai muna da hakki babba da watakila zai dinga bibiyarmu. Sannan a gefe guda muna kara haifar da yawan zawarawa duk da ko galibin mazajen ba aure su ke bisa tsari na taimakon al'umma ba, a ce yau namiji ya tausayawa macen da aka mutu a ka bari da marayu ya aureta ya rike 'ya'yan kamar nasa, ko ya dinga tallafa musu da abincin da za su ci don ya samu lada su kuma su ji dadin rayuwa, da wuya a samu haka. In kuwa a ka samu namiji zai auri matar mamaci ya rike mata 'ya'yanta galibi sai idan mamacin ya mutu ya bar dukiya mai tarin yawan gaske wacce zai zauna ya ci garabasa amma akasari in mace ta rasa mujinta in har ya barta da yara to, sai dai ta kaiwa iyayensa ko 'yan uwansa Sannan ta je ta yi aure, in kuwa ta
dage sai dai a aureta da 'ya'yanta don ta rike su ta basu kulawa da tarbiyyar da ta dace to, ba shakka zai wuya ba ta kare rayuwarta a gwauruwa ba.
Wahalar da muke gudu har yanzu ita ta ke bibiyarmu, yara da mata su na da rauni kuma su na bukatar tausayawa daga mazaje, lallai suna bukatar tallafi don mace komi girmanta yarinya ce a gun iyayenta da mujinta, ranar da ta rasa su kuwa tamkar mutum ne ba hannu ba kafa, shin ta yaya zai tallafawa kansa ba a tallafe shi ba.
A karshe ina kira ga:
Malamai,
Alkalai,
Sarakai,
Kungiyoyi.
A dubi Allah a tausayawa rayuwar mata da yara a kan duk wani hukunci da za'a zartar domin yana shafarmu ta fuskoki da dama, a kamanta adalci, sannan duk tsarin da ya kaucewa shari'a shi ke haifar da fushi tare da da-na-sani, a dinga aure don taimakawa addini da al'umma, kuma tallafawa marayu tallafawa baki dayan al'umma ne.
Sa'adatu Baba Ahmad
(Mrs Shehu Sanusi Bayero )
Subscribe to:
Posts (Atom)