Daga
Farfesa Salisu Ahmad Yakasai
Sashen Koyar da Harsunan Nijeriya
Jami'ar Usmanu Danfodiyo, Sakkwato
(+234) 08035073537
Makalar da aka gabatar a taron DANGIN JUNA MASOYA ALA FOUNDATION (karo na farko), a ranar Asabar, ashirin da uku (23rd) ga watan Yuni 2018, a ɗakin taro na Gidan Mambayya Kano, da }arfe goma.
Gabatarwa
Harshe shi ne babbar kafa ko kuma hanya ta sadarwa tsakanin al'umma na duniya daban-daban. Ita kuwa al'umma ɗaukacin mutanen da ke zaune ne a wuri ]aya, kuma suke da al'adu da ɗabi'u iri ɗaya (Yakasai, 2012). Wato da harshe ne ake aiwatar da mu'amala a magance (kamar waƙa) ko kuma a rubuce, musamman ma a wannan zamani na }auyantar da duniya (wato gulobalazeshin). Ko shakka babu, muhimmancin sadarwa ne ya haifar da samuwar hanyoyin isar da saƙonni ta kafar sadarwa babba ta duniyar Gizo (wato intanet). Mafi yawa daga cikin waɗannan hanyoyin sadarwa a kafar intanet sun yi tarayya cikin siga, wato a magance ta buga waya kai tsaye ko barin saƙo ta magana ko ta rubutu mai yawa ko saƙo kaɗan ko hotuna ko bidiyo ko kuma waƙoƙi ta sigogi daban-daban.
Saboda haka, gudummawar harshe a sadarwa tana bijirowa ta hanya biyu, wato a magance ko kuma a rubuce. Ita hanyar magana domin sadarwa da]a]]iya ce kamar shi harshen kansa, wato kafa ce da kowa na iya amfani da ita la'alla ko ya iya karatu ko kuma bai iya ba. Ita kuwa hanyar rubutu ta bun}asa ne sannu a hankali a lokuta mabambanta cikin tarihi. Saƙo ta sigar waƙa (a magance ko kuma a rubuce), kamar yadda yake tasiri a mu'amalar al'umma shi ne al}iblar wannan ma}ala mai taken Alaƙar Mawaƙi da Al'umma: Tsokaci Cikin Shafukan Zumunta a Kafar Sadarwa ta Intanet.
Domin cimma wannan manufa, an karkasa ma}alar zuwa sassa biyar, ɗauke da gabatarwa da kammalawa a sashe na farko da kuma na ƙarshe. A sashe na biyu mun waiwayi ma'anar wa}a ne da kuma yun}urin sanin ko wane ne mawa}i a mahangar masana. Daga nan kuma sai muka le}a kafar sadarwa ta intanet a sashe na uku. Sashe na hu]u kuma tsokaci ne dangane da ala}ar mawa}i da al'umma a shafukan sada zumunta. Ita kuwa wa}a (ta baka ko rubutacciya) ana rera ta ne ko aiwatarwa domin jan hankali ko isar da sa}o na musamman ga al'umma da ya shafi rayuwarsu ta yau da kullum. Wannan ma}alar tana ]auke da wasu kalmomi wa]anda a kan su za a maida hankali kamar haka: wa}a da mawa}i da al'umma da kuma shafukan zumunta. Bibiyar wa]annan kalmomin zai taimaka sosai wajen warwarar zaren ma}alar.
2.0 Tsakanin Wa}a da Mawa}i
Kowane lokaci a cikin al'umma akan samu wasu ba'adin mutane ]ai]aiku da sukan bayar da gagarumar gudummawa iri daban-daban domin ci gaban rayuwarsu. Daga cikin wa]annan mutane akwai mawa}i. Masana adabin Hausa sun raba wa}o}in Hausa zuwa gida biyu, wato akwai wa}o}in baka na gargajiya wa]anda maka]a ke ha]awa tare da ki]a. Irin wa]annan wa}o}i an da]e ana yin su a }asar Hausa, kusan ma ana iya cewa tare suka ginu da al'ummar Hausawa. Kaso na biyu kuwa shi ne na rubutacciyar wa}a, ita wannan ta samu ne a sakamakon cu]anyar Hausawa da wasu ba}in al'ummu musamman Larabawa da Turawa. To idan haka ne (wanda kuma haka ]in ne), to mece ce ma'anar wa}a?
Ra'ayoyi mabambanta na masana da manazarta adabi, sun yi ta karo da juna wajen tsayar da ma'ana guda ]aya dangane da wa}a. Sai dai kuma abin sha'awa, dukkan ma'anonin da aka gabatar za a same su suna magana ne da siga iri ]aya. Ka]an daga cikin su sun ha]a da: Umar (1980) yana ganin "Wa}ar baka a Hausa kamar sauran harsuna tana zuwa ne a rere cikin sautin murya ko rauji". Wato rerawar da ake yi wa wa}a ya sa ba ta zuwa a shimfi]e gaba ]ayanta, sai dai ta zo gunduwa-gunduwa tare da amshi a tsakaninsu. Shi kuwa [angambo (1982) cewa ya yi "Wa}a wani sa}o ne da ake gina shi kan tsararriyar }a'ida ta baiti da ]ango da rerawa da kari (bahari) da amsa-amo (}afiya) da kuma sauran }a'idojin da suka shafi daidaita kalmomi da za~insu da amfani da su a cikin sigogin da ba lallai ne haka suke ba".
Haka kuma Yahaya (2007) cewa ya yi "Wa}a tsararriyar magana ce da ta }unshi sa}o cikin za~a~~un kalmomi da aka auna domin maganar ta reru ba fa]uwa kurum ba". Da wannan ne kuma {amusun Hausa ya jaddada cewa "Wa}a wata tsararriyar magana ce da aka yi a kan kari ko rauji" (CNHN, 2006). Wa]annan bayanai sun nuna cewa wa}a wata manufa ce da akan bayyana a rere ta hanyar amfani da amsa-amo ko kuma rerawa ta zama ta sautin murya mai za}i, wata sa'a kuma da ha]awa da ki]a da sauran salon jin da]i ga mai sauraro domin jawo hankalinsa ga manufa. Haka kuma wa}a ta sha bamban da maganar baka ta yau da kullum da zube da kuma wasan kwaikwayo (Auta, 2001). A gaba ]aya dai wa}a ta bambanta daga ta]i ko magana ta yau da kullum. Hasali ma, ita aba ce wadda ake shirya maganganu daki-daki cikin azanci da nuna }warewar harshe. Saboda haka, harshen wa}a a bisa kansa cikakke ne, duk da cewar ya kauce wa wasu }a'idojin nahawu (Gusau, 2000).
Wa}o}in da aka tsara a ka, aka adana a ka, aka kuma rera su da baki (wato wa}o}in baka na Hausa) wa}o}i ne da ke da tarin yawa kuma kullum suke }aruwa a }asar Hausa, musamman ma a wannan }arni na ashirin da ]aya ({21). Duk da yawan da suke da shi, idan aka dubi nazarce-nazarcen da aka gudanar a kansu, sai a ce har yanzu da sauran aiki a gaban maza. Dangane da lokacin da aka fara nazarin wa}o}in baka kuwa, ko shakka babu za a iya cewa an fara ne tun a farko-farkon }arni na 20, wato lokacin da Turawa kamar su Prietze (1916, 1918, 1930) da Greenberg (1949) da Smith (1957) da Kirk-Green (1961) da Ames (1965, 1973) da King (1969) da Richard (1972) da Hoftsad (1973) da Besmer (1973), sannan kuma su Gidly (1975) da Kraft (1976) da Furnis (1977, 1978, 1982) da sauransu suka nazarci wasu wa}o}i ko kuma wani abu da ya shafe su kai tsaye.
Bayan shu]ewar wa]annan manazarta ne, sai aka samu shigowar 'yan }asa a cikin fagen, duk da cewa an ci gaba da samun 'yan tsirarun Turawa da suka ci gaba da nuna sha'awarsu a lamarin nazarin, wato ba su watsar da harkar gaba ]aya ba. 'Yan }asa da suka fara sa hannu a lamarin sun ha]a da Abdul}adir (1975) da Bichi (1985) wa]anda suka yi digiri na uku, sannan sai manazarta da suka yi digiri na biyu da na ]aya. Har ya zuwa yanzu ana samun masu sha'awa a jami'o'in gida da na waje, wato Hausawa da Turawa. A fagen nazari, ana iya gane wa}a ta baka ko rubutacciya ta duban ma'aunan da Jackman (1977) ya kawo kamar haka:
Rashin tsayin magana
Za~a~~en amo da rauji mai nanatuwa
Harshen musamman
Za~in kalmomi da ma'anoni
Rerawa
Ta ]aya haujin kuma, mawa}i mutum ne da Allah (SWT) ya horewa hikimar za~en kalmomi da iya sarrafa su a cikin azanci da basira, wato ya tsara baitukan da suka }umshi zantuka masu ma'ana. Mawa}i mutum ne mai hangen nesa da hasashen gaba, mutum ne mai lura da al'amuran yau da kullum cikin hikima. Ga misali, idan ka ]auki wa}ar Sa'adu Zungur ta Arewa Jumhuriya ko Mulukiya, sai a ga kamar yanzu aka tsara ta, saboda marubucin nata ya hango wa Arewa halin da za ta iya shiga a cikin shekaru da yawa masu zuwa. Wannan shi ne hasashe kan hangen nesa. Ke nan mawa}i kamar garkuwa ne ga jama'arsa da ke kare mutuncinsu, ya kare tarihin al'ummarsa, ya kare 'yancin jama'arsa. Mawa}i ke kare shugabanni masu adalci, sannan ya zaburar da mutanensa a kan aikata aiki nagari. Hasali ma, shi ne ke fa]akar da su a kan su farka daga barci su kuma san ciwon kansu.
A ra'ayin Gusau (2001:30-4) akwai hanyoyi uku wa]anda da wuya marubucin wa}a ya kasa fa]awa a cikin ]ayansu. Wa]annan hanyoyin kuwa su ne na jibilliya da koyo da kuma lalurar rayuwa ko tsananin wata bukata. Jibilliya kalmar Larabci ce da ke nufin hanya ta ]abi'a wadda ake haihuwar mutum da ita. Mutum zai tashi da hikima da basirar tsarawa da rubuta wa}a, shi kansa ma zai ji wa}a tana zo masa ne kawai. Koyo kuwa hanya ce ta zama da wani wanda ya iya wa}a, musamman idan yana yi masa hidima wadda ta shafi wa}a kai tsaye. Shi ma irin wannan mutum sannu a hankali yakan kasance mawa}i. Lalurar rayuwa ko tsananin wata bukata kuwa, wannan ma wani dalili ne da yakan sa mutum ya tsara wa}a a rubuce. Ga misali, bege ko ciwon soyayyar wani abu ko tsoron wani abu kamar talauci da sauran abubuwa na juye-juyen zamani za su iya haifar da rubuta wa}a. Daga cikin halayen da mawa}i ke iya siffantuwa da su kuwa, akwai zama mai wadataccen ilimin rayuwar ]an'Adam, ko ya zama mai tambaya ko mai bincike ko mai lura da harkokin rayuwa. Haka kuma, tattare da wannan mawa}i ya zama mai hikima da basirar zayyana abubuwa dalla-dalla.
3.0 Mu Le}a Kafar Sadarwa ta Intanet
Samuwar kafafen sada zumunta da muhawara a 'yan shekarun nan, ya taimaka matu}a gaya a matsayin kafa ta sadarwa mafi inganci da ]an'Adam ya }ir}iro. Ida ana maganar shafukan zumunta, to ana magana ne a kan abubuwa irin su imel da waz'af da fesbuk da istagiram da biba da nimbiz da jobaman da kakatak da sikayif da badoo da yutub da sauransu. Amma da alamun babu wanda zai yi jayayya idan aka ce duk rawar da shafukan zumunta suke takawa da bazaar intanet suke ta}ama. Idan haka ne (wanda haka ]in ne), to akwai bukatar mu waiwayi intanet.
A wannan zamani da muke ciki, amfanin da ke tattare da intanet yana da yawa. A }asashen da suka ci gaba (kamar Nahiyar Turai da Asiya da kuma wasu }asashe na Afirka), ana amfani da intanet wajen tafiyar da kasuwanci da siyasa da ha~aka ilimi ta hanyar bincike da nazari da kuma tattaunawa. Haka kuma ana aiwatar da hira ko musayar ra'ayi, ana kula da lafiya da tsaro da dai ayyuka da dama da suka shafi ci gaban rayuwa na yau da kullum. Don haka, har kullum ana ci gaba da inganta hanyoyin amfani da fasahar intanet. {ididdiga ta shekarar 2011 ta nuna cewa a}alla kashi 35% na al'ummar duniya ke amfani da intanet a wancan lokaci. Idan aka kwatanta wannan adadi da kashi 18% da ke amfani da intanet a shekarar 2006, za a ga cewa an sami ci gaba sosai. Wannan ya nuna irin kar~uwar da intanet take da]a samu a fa]in duniya. Haka abin yake ko a Nijeriya, duk da yake intanet ba ta da]e da samun wajen zama ba, hasashen }ididdigar Ayo da wasu (2011) da aka gudanar a shekara ta 2010 ya nuna cewa kimanin mutane miliyan arba'in (40,000,000) ke amfani da intanet a Nijeriya.
A ta}aice dai, intanet ita ce babbar hanyar sadarwa ta duniya baki ]aya. Wato matsayinta ya zarce a kwatanta shi da duk wata hanya ta sadarwa, musamman ma idan aka yi la'akari da yadda lamarin intanet yake da]a samun kar~uwa da tagomashi a duniya. Gudanar da wannan kafa ta sadarwa ya ta'alla}a ne ga amfani da harshe. Masana irin su Crystal (2001) da Rumsiene (2004) da Muhammad (2004) da Amfani (2007) da kuma Kurbalijia (2010) sun tabbatar da cewa harshen da ake amfani da shi wajen sadarwa a intanet shi ne harshen Ingilishi. Kasancewar intanet ana tafiyar da ita ne da Ingilishi, shi ya sa ta zamo sinadarin gulobulazeshin (wato shirin game duniya). Tun a shekarun 1995 ne, shugaban kamfanin Microsoft Bill Gates ya yi hasashen dun}ulewar duniya ta yadda kowa zai iya sarrafa bayanai da ilimin da ya shafi fannonin rayuwa mabambanta cikin sau}i da lokaci. A dalilin haka ne intanet take da]a kutsawa cikin kowane sha'ani na rayuwar ]an'Adam na yau da kullum.
Kasancewar harshen Hausa Mahadi mai dogon zamani, ko bayan zamansa harshen sadarwa ga kimanin mutane miliyan talatin da biyar (35,000,000) a }asashen Yammacin Afirka in ji Newman (2000) da Schuh (2001), harshen Hausa ya yi kaka-gida ga al'ummai da dama a }asashen Afirka. Amfani (2005) ya ce Hausa ita ce harshen farko ga mutane fiye da miliyan ashirin a }asar Nijeriya kawai. Ya kuma }ara da cewa akwai kimanin mutane miliyan hamsin (50,000,000) Hausawa wa]anda ke jin Hausa. Wannan }ididdiga tana nuna mana irin martabar Hausa da har ta sami kasancewa ]aya daga cikin manyan harsunan }asa a Nijeriya, kuma wani yaro da gari abokin tafiyar manya a duniyar sadarwa ta intanet. Tambayar a nan ita ce, wace irin rawa ce Hausa ke takawa cikin ala}ar mawa}i da al'umma a shafukan zumunta na intanet? Domin amsa wannan tambaya, bari mu juya akalarmu zuwa ga amfani da wa}a a shafukan sada zumunta.
4.0 Amfani da Wa}a a Shafukan Sada Zumunta
Masana ilimin walwalar harshe sun yi ittifa}i dangane da hanyoyi daban-daban da ]an'Adam yake amfani da harshe domin biyan bukatunsa. Wato baya ga abin da ya shafi tsarin sauti da nahawu da }irar kalmomi na harshe, to akwai kuma abin da ya ta'alla}a ga sarrafa ainahin ita kanta magana (Fasold, 1984). Irin wa]annan maganganu (a wa}e ko a rubuce) sukan bambanta dangane da yanayi da wuri da kuma matsayin masu wa}ar ko rubutun da kuma wa]anda aka yi wa}ar ko rubutun a kan su. Ke nan, lamarin ya dace da tsarin nan na la'akari da abubuwa uku da kan zo a zuciya, a duk lokacin da za a fa]i wani zance ko bayar da umurni ko kuma yin wa}a. Wa]annan abubuwa guda uku, wa]anda sauyawar ]aya daga cikinsu ke sauya jigo sun ha]a da:
Darajar masu saurare a idanun mawa}i
Abin da ake wa}a a kansa
Wuri ko muhallin da ake gudanar da wa}ar (Yakasai, 2012).
A wannan sashe, za mu kalli yadda ma'abuta kafar sada zumunci ta intanet suke amfana da wa}a cikin mu'amala. Mawa}a suna amfani ko sarrafa kalmomi ta hanyoyi akasin yadda aka saba domin bayyana ma'ana da tunani da kuma sosuwar rai (jin zuciya) ga mai karatu ko sauraron wa}o}insu. Irin wannan yanayi, wata dama ce da mawa}i ke amfani da ita wajen sarrafa adon harshe (ko adon magana) domin inganta wa}a. Galibi mawa}a suna yin haka ne a wani yun}uri na adana ]orewar hawa da sauka na murya (Abdulsalam, 2013). A ra'ayin Mukarovsky (1964), shi kansa harshen wa}a yana }unshe da nasa kalmomi da sassan jumla da kuma uwa-uba tsarin nahawu. Dalili kuwa shi ne mawa}a sukan karya dokokin nahawu ta hanyar sassa}a sassan harshe cikin za~in kalmomi da hawa da sauka na murya da ma'ana da kuma daidauta sahun kalmomi domin dacewa. Wannan ne ha}i}anin abin da Bierwisch (1965) ya jaddada da cewa harshe da kuma nahawun wa}a wani tsari ne na musamman da ke aiki a bisa nahawun kowane harshe. Wannan tsari ya ha]e har da akasin hanyoyin nahawu na amfani da harshe da suka ji~anci azuzuwan kalmomi da nahawu domin daidaitawa da kuma dacewa (Leech da Short, 1981).
Sai dai kuma batun da yake karakaina a duniyar sadarwa ita ce ta yadda wa]annan shafukan sada zumunta da muhawara sukan yi tasiri cikin tunanin al'umma. Harshe ya }unshi abubuwa da yawa kuma masu muhimmanci ga rayuwar ]an'Adam kamar tunaninsa da kuma addininsa, kai da ma dukkan al'amarin da ya shafi rayuwar kowace al'umma. A kowane lokaci, kana iya ganin mutane a wuraren bukukuwa ko tarurrukan }arawa juna ilimi sun maida hankali ga wayoyinsu na tafi-da-gidanka suna amfani da shafukan sada zumunta da muhawara irin su fesbuk da waz'af da istagiram da tiwita da sinafsho. Wa]annan shafukan sada zumunta suna ba da dama ga mutane su aika da sa}onni da hotuna da bidiyo da kuma uwa-uba musayar ra'ayi. To shin wa]annan shafuka suna biyan bukatar aikin da aka tanade su dominsa ko kuwa suna tasirantar da tunanin al'umma?
Da yake wa]annan hanyoyi suna ]amfare ne da fasaha da kimiyar zamani, to ba su da kwatankwacin sunaye a bahaushiyar al'ada, kuma wannan ne dalilin da ya sa bayanin yadda suke aiki yake tabbatar da wanzuwarsu. Gaskiyar maganar ita ce, a yanzu ana iya samun kowane irin bayanin ilimi a cikin intanet. Masarrafar da ke taimakawa mai bincike wajen nemo bayanai kuwa ita ce ta matambayi ba ya ~ata. Wannan wata manhaja ce da take nemo nau'o'in bayanai da ke ma}are a intanet ta hanyar shigar da kalma ko kalmomin da suka shafi irin bayanin da ake so (Almajir, 2008). Akwai hanyoyin neman bayanai iri biyu: (a) shigar da kalma ko kalmomi da suka shafi irin bayanin da ake nema kai-tsaye zuwa masarrafar nemo bayanai, sannan a ba ta umurni ta nemo. (b) samun kalmomin da suka shafi fannoni daban-daban a jere a jikin allon kwamfuta, domin za~in wadda ake bukata. Saboda haka ana iya samun dukkan bayanan da ake nema kama daga }ere-}ere da fasaha da kimiyya da siyasa da adabi da al'adu na kowane lungu da sa}o na duniya.
Babu shakka samuwar wa]annan shafuka na sada zumunci da muhawara sun kawo ci gaba a fannin sadarwa. Ko ba komai dai, an sami hanyar sadarwa kai tsaye wadda ta }ara }arfafa zumunci da kuma taimakawa wajen cinikayya da siyasa da addini da kuma zamantakewa. Amma kuma kash, wa]annan shafuka na sada zumunci da muhawara suna kuma haifar da wasu matsaloli masu gur~ata al'umma, kamar }arya da fankama da son-iyawa. Sauran wa]annan matsaloli sun ha]a da sauya tunani da ~ata tarbiyya da nuna hotuna da bidiyon batsa da wa}e-wa}en banza da kuma uwa-uba satar fasaha ta hanyar zamba cikin aminci. Da yake a cikin ido ne ake tsawurwa, bari mu karkata ga yadda ala}ar mawa}i da al'umma take wanzuwa, da kuma irin sakamakon dake bijirowa ta irin wannan ala}a har al'umma gaba ]aya ta fa'idantu.
Da farko dai shafukan sada zumunta sun share fagen shimfi]a ko kuma }ulla zumunta tsakanin mawa}a da al'umma. Irin wannan zumunta ita ce ta ke ci gaba da yau}a}a cikin soyayya da kuma }aunar juna. Ga misali, assasa hurumin ha]uwarmu a rana irin ta yau a }ar}ashin Al-mutahibbuna fillahi (wato Dangin Juna Masoya ALA Foundation) ya samo tushe ne daga gudummawar wa]annan shafuka na sada zumunta. Ta wa]annan shafukan ne kuma mu'amala take gudana tsakanin mawa}in da masoyansa, da kuma su masoya ALA a tsakaninsu. A wani sa}o ta shafin waz'af, ga sa}on ALA ga masoya:
Masoyana ku yi subscribing channel ]ina idan
kun shiga, daga rana irin ta yau zan fara saka
wa}o}ina cikakku na bidiyo masu }ayatarwa,
ku sami abin kewa da ilimi ta wannan hanya da
halali ba da hululi ba.
Domin tabbatar da ]orewar irin wannan ala}a tsakanin mawa}i da kuma al'umma, kafin ka ce kwabo har sa}on ALA ya kai ga wa]anda ya tanada dominsu (wato rukunin mutane daban-daban daga cikin al'umma). Daga cikin irin wannan rukuni na al'amma akwai sarakuna, kuma ga abin da Mai Martaba Magaji Galadiman Mai Tsidau ya amsa daga wancan sa}o na ALA:
MashaAllah! Godiya sosai sosai kuma Allah
ya }ara basira da hikima da ]aukaka da kuma
kariya alfarmar Rasulullahi Sallallahu Alaihi
Wasallam. Sannu hukuma mai zaman kanta.
Wani muhimmin lamari kuma mai ala}a da wannan da ya gabata shi ne, mawa}i yana samun dama ta renon masoya da magoya baya daga rukunin al'umma daban-daban (da suka ha]a da maza da mata da ]alibai da ma'aikatan gwamnati da sarakuna da sauransu) a shafukan sada zumunta. Da yake rukunin jama'a ya }unshi ]ai]aikun mutane wa]anda suka yi tarayya ta fuskar zamantakewa ko tattalin arzi}i (Yakasai, 2012), to ta hakan ne kuma su ma al'umma suke zama abokai da 'yan uwan juna na har abada.
Ta hanyar amfani da wa]annan shafuka na sada zumunta, mawa}i yana bun}asa sana'arsa ko kuma kasuwancinsa, su kuma al'umma suna samun bayanai dangane da sana'ar mawa}i (musamman sababbin wa}o}i da kuma hanyoyi ko wuraren da za a same su). Ga misali, mawa}i kan tallata hajarsa ta kusan dukkan wa]annan shafuka na sada zumunta, wa]anda a cikin lokaci }alilan su isa ga al'umma. Su kansu al'umma sukan yi ta bibiyar mawa}i ta irin wa]annan shafuka kamar istagram da tumbula da yutub ko tiwita domin samun bayanai game da mawa}i da wa}o}insa da ]umi-]uminsu. Ta haka kasuwanci ke wanzuwa tsakanin mawa}i da al'umma, kuma sannu a hankali har ya samu ]orewa.
Da yake yau da gobe ba ta bar komai ba, mawa}i da al'umma suna tasirantuwa da juna, musamman ta hanyar sauraron wa}o}insa da kuma ba da shawarwari da martani. Ta haka ne ala}ar take samar da yanayin gyara kayanka (wanda masu hikimar magana suke cewa baya zama sauke mu raba). Wato mawa}i yana isar da sa}onni daban-daban zuwa ga al'umma wa]anda ke da tasiri ga inganta rayuwarsu. Shi kuma mawa}i yana tasirantuwa da shawarwari da martani dangane da yadda zai inganta sana'arsa ta samar da wa}o}i da suka dace da bukatar al'umma.
Shafukan sada zumunta sun zamo hurumin da kan samar da sha'awa da ba da }arfin gwiwa, domin gudanr da nazarce-nazarce da kuma bincike-bincike na ilimi. Sau da yawa masana da manazarta a jami'o'i da sauran manyan makarantun ilimi suna samun wa}o}i daban-daban da suke gudanar da nazari ko bincike a matakai daban-daban (digiri na ]aya da na biyu da kuma digirgir). Sakamakon irin wa]annan nazarce-nazarce da bincike-bincike suna fa'idantar mawa}i da kuma al'umma gaba ]aya. Ga misali, an tanadi bayanan sakamakon irin wa]annan nazarce-nazarce a tarukan }arawa juna ilimi a shafin www.amsoshi.com Shi kuma mawa}i yana samun }arin }arfin gwiwa da karsashi na ci gaba da yin wa}o}i da za su fa'idantu ga al'umma.
Ta fuskar nuni cikin nisha]i, mawa}i na jefe tsuntsaye da yawa da dutse guda ]aya. Hasali ma, ai rayuwa cikin farin ciki da annashuwa, ita ce garkuwa daga damuwa da ba}in ciki. Da farko dai mawa}i yana samar da wa}o}i daban-daban domin nisha]antar da al'umma. Da yake rai dangin goro ne (wato yana bukatar a ba shi iska), to yakan nisha]antu daga sauraron wa}o}i daban-daban, da yake ji da gani da kuma sauraro a irin wa]annan shafuka na sada zumunci. Ta ]aya haujin kuma, mawa}i kan yi amfani da wa}o}i wajen nusar da al'umma wasu muhimman al'amura, da suke ]amfare da zubi da tsarin rayuwarsu. A sanadiyar irin wa]annan wa}o}in kuma sai al'umma ta ilimantu.
Ta fuskar tarihi kuwa, gaskiya ne cewa duk a'ummar da ba ta da tarihi, to al'ummarta na tafarkin salwanta da ~acewa. Daga tarihin kowane harshe ne ake samun tarihin al'ummar da ta yi amfani da shi a zamanin da ya shu]e. A nan harshen mawa}i wani sinadari ne na zayyano muhimman al'amura da suka auku a cikin rayuwar al'umma. Sau da yawa mutane ba su da cikakkiyar masaniya game da irin wa]annan al'amura da aukuwarsu a tarihance. Ga misali, ]auki wa}ar ALA ta mashigan Kano ko sarakunan Fulani ko tagwayen-masu da ]imbin tarihin da ke cikinsu. Ta haka ne mawa}i yake tunasar da al'umma tarihinsu domin fa'idarsu gaba ]aya.
Tarihi ya kuma tabbatar da kasancewar mawa}i mai adana harshe da al'adun al'umma. Saboda haka ne ma yake amfani da wa}a a matsayin wani makami na zaburar da al'umma da kuma wayar masu da kai. Da yake mawa}i mutum ne da kowa ya yi ittifa}i cewa ya na}alci amfani da harshe, to mawa}i yana amfani da basirarsa cikin wa}o}insa domin fa]akar da al'umma abubuwan da ka iya kawo cikas ko na}asu ga rayuwa. Wannan ya nuna cewa mawa}i mutum ne da a kowane lokaci yake la'akari da harshensa da kuma wa}o}insa domin bayyana duniyar da yake rayuwa a cikinta. Da irin wannan mu'amala ta cu]e-ni-in-cu]e-ka ne mawa}i da al'umma suka zamo abokan juna.
Shafukan sada zumunta na kafar sadarwa ta intanet suna samar da hurumi na samun fahimtar juna ko akasin haka nan take. Da yake kowa yana da dama ta bayyana ra'ayinsa dangane da shu'unan rayuwa, to nan da nan al'umma kan bayyana fahimtarsu ko kuma rashin fahimtarsu. A nan addini ne zakaran gwajin-dafi, wato sanin muhimmancin addini ya sa rawar da mawa}i yake takawa wajen nusar da al'umma ba }arama ba ce. [auki wa}ar ALA ta shugaban halitta ganganko ko ta azumi ko kuma bu}u}uwa. Haka ma lamarin yake ta fuskar siayasa, wato mawa}i na wayar da kan al'umma dangane da siyasa (wato zubi da tsarin shugabanci da yadda ya kamata al'umma ta gudanar da shi). A nan ma wa}o}in ALA na farfaganda da sambarka da wa}ar Buhari sun isa misalai.
5.0 Kammalawa
Abin da ya gabata a wannan ma}ala, tsokaci ne cikin ala}ar mawa}i da al'umma a shafukan sada zumunta na kafar sadarwa ta intanet. A kullum mawa}a cikin rera wa}o}i suke a kan batutuwa daban-daban da suka shafi rayuwar al'umma. Ta haka ne ma irin wa]annan wa}o}i suka zamo madubi na kallon rayuwar al'ummar. Daga cikin irin ala}ar da ke akwai tsakanin mawa}i da kuma al'ummar da yake yin wa}a domin ingantawa, akwai }ulla ita kanta zumuntar a tsakaninsu. Da sannu a hankali ne ita wannan zununtar take bun}asa har a narke a zamo abu ]aya. Ta haka kuma mawa}i yana samun dammar renon masoya da magoya baya daga sassa daban-daban a shafukan sada zumunta. Ana kuma samun fahimtar juna nan take, kuma shafukan na kasancewa hurumi na tabbatar da so da }auna ga mawa}i da kuma al'umma. Mawa}i yana samun damar bun}asa sana'arsa ta samun ]imbin magoya baya da ke bubiyarsa a istagram da yutub da tiwita, a yayin da al'umma ke samun gamsuwa cikin mu'amala da mawa}in ba tare da wata matsala ba. Bugu da }ari, mawa}i da al'umma duka suna tasirantuwa da juna cikin wa}o}i da shawarwari da kuma martini. Sai dai kuma duk da ]imbin wa]annan alhairai, akwai kuma wasu abubuwa na akasi da akan samu a cikin irin wannan dangantaka a shafukan sada zumunta (wato masu gur~ata al'umma) da suka ha]a da }arya da fanklama da son-iyawa da ~ata tarbiya da nuna hotuna da bidiyon batsa da wa}e-wa}en banza da kuma uwa-uba satar fasaha.
MANAZARTA
Abubakar, A. L. (2015): Shahara: Alfiyar Alan WQa}a, Kano: TASKAR ALA GLOBAL.
Amfani, A. H. (2005): '{amusun Hausa Cikin Hausa", Ma}alar da aka gabatar a Sashen Koyar da Harsunan Nijeriya, Jami'ar Usmanu [anfodiyo, Sakkwato.
Amfani, A. H. (2012): "Hausa da Hausawa: Jiya da Yau da Gobe", Cikin Champion of Hausa (A Festschrift in Honour of [alhatu Muhammad, Zaria: Ahmadu Bello University Press Ltd.
Barista, M. L. (2011): Wa}o}in Aminu Ladan Abubakar, Kano: Iya Ruwa Publishers.
CNHN (2006): {AMUSUN HAUSA na Jami'ar Bayero, Zaria: Ahmadu Bello University Press.
[angambo, A. (1984): Rabe-Raben Adabin Hausa da Muhimmancinsa ga Rayuwar Hausawa, Kano: Triumph Publishing Company Ltd.
Gusau, S. M. (2001): Wasu Sanabe-Sanaben Rubuta da Nazarin Rubutattun Wa}o}i na Hausa, Kano: Rock Castle.
Gusau, S. A. (2003): Jigon Nazarin Wa}ar Baka, Kano: Benchmark Publishers Ltd.
Halilu, S. (2015): Jigon Fa]akarwa a Wa}o}in Aminu Ladan Abubakar, Unp. M. A. Thesis, Nigerian Languages Department, Usmanu Danfodiyo University.
Illigworth, V. (1996): Oxford Dictionary of Computing, New York: Oxford University Press.
Jackman, M. (1997): Introtopoetry.htm
Sar~i, S. A. (2007): Nazarin Wa}o}in Hausa, Kano: Samarib Publishers.
Woolger, D. (1978): Images of Impression: An Oxford Senior Poetry Course, Oxford University Press,
Yahaya, A. B. (2007): Jigon Nazarin Wa}a, Kaduna: Fisbas Media Services.
Yakasai, S. A. (2012): Jagoran Ilimin Walwalar Harshe, Sokoto: Garkuwa Media Services.
Yakasai, S. A. (2014): "Some Major Themes in Hausa Responsorial Songs in Aminu Ladan Abubakar's Performance" in Current Perspective on African Folklore (A Festschrift for Professor [andatti Abdul}adir), Zaria: Ahmadu Bello University Press.
Yakasai, S. A. (2015): Hausar Mawa}a: Yadda Take da Kuma Yadda ake Amfani da Ita a Wa}a, Taron Ranar Mawa}a ta Duniya, Jihar Kaduna.
Yakasai, S. A. (2016): Sa}on Yau Domin Gobe: Mawa}i a Rigar Malanta Cikin Wa}ar KUSHEWA ta Aminu Ladan Abubakar, Ranar Mawa}a ta Duniya, Jihar Jigawa.
Post a Comment
0 comments
Dear readers, after reading the Content please ask for advice and to provide constructive feedback Please Write Relevant Comment with Polite Language.Your comments inspired me to continue blogging. Your opinion much more valuable to me. Thank you.